मंगळावरील दृश्य एक चित्रफित

"प्लाझ्मा" द्रव्याची चौथी अवस्था

What is plasma?

 

Plasma is the fourth state of matter. Many places teach that there are three states of matter; solid, liquid and gas, but there are actually four. The fourth is plasma. To put it very simply, a plasma is an ionized gas, a gas into which sufficient energy is provided to free electrons from atoms or molecules and to allow both species, ions and electrons, to coexist. The funny thing about that is, that as far as we know, plasmas are the most common state of matter in the universe. They are even common here on earth. A plasma is a gas that has been energized to the point that some of the electrons break free from, but travel with, their nucleus. Gases can become plasmas in several ways, but all include pumping the gas with energy. A spark in a gas will create a plasma. A hot gas passing through a big spark will turn the gas stream into a plasma that can be useful. Plasma torches like that are used in industry to cut metals. The biggest chunk of plasma you will see is that dear friend to all of us, the sun. The sun's enormous heat rips electrons off the hydrogen and helium molecules that make up the sun. Essentially, the sun, like most stars, is a great big ball of plasma.

राईट बंधूंच्या आधी विमानोड्डाण करणारा भारतीय !!

आधुनिक जगातील पहिले विमानोड्डाण अमेरिकेच्या राईट बंधूंच्याही अगोदर एका भारतीयाने केले होते. विश्वास बसत नाही? होय !! मुंबईतील वेदविद्या पारंगत श्री० शिवकर बापूजी तळपदे ह्यांनी भारद्वाज मुनींच्या ’वैमानिक शास्त्र’ या पुरातन ग्रंथावरून एका विमानाची निर्मिती केली व मुंबईच्या गिरगाव चौपाटीवर सर्व लोकांसमक्ष १८९५ वर्षाच्या जून महिन्यात त्या विमानाचे उड्डाण करून दाखवले. प्रस्तुत मानवविरहित विमान १५०० फूट उंच उड्डाण करून मग ते जमिनीवर खाली आले. (पुढे १९०३ या वर्षी म्हणजे तब्बल ८ वर्षांनी विमानविद्येचे जनक मानल्या जाणार्‍या अमेरिकेच्या राईट बंधूंच्या विमानाने केवळ १२० फूटाचे उड्डाण केले होते.)

 

माजी राष्ट्रपती 'मिसाईल'मॅन डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम यांचं निधन

माजी राष्ट्रपती 'मिसाईल'मॅन 

डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम   यांचं निधन

शिलाँग: भारताचे माजी राष्ट्रपती भारतरत्न डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम यांचं आज शिलाँगच्या बेथनी हॉस्पिटलमध्ये निधन झालंय. ते ८४ वर्षांचे होते. शिलाँग इथं आयआयएमच्या कार्यक्रमादरम्यान दरम्यान ते मंचावरच कोसळले, त्यांना त्वरीत हॉस्पिटलमध्ये अॅडमिट करण्यात आलं होतं. हृदयविकाराच्या धक्क्यानं संध्याकाळी सातवाजून ५४ मिनीटांनी त्यांचं निधन झालं. 
अब्दुल कलाम यांचा अल्प परिचय -
डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम यांचं पूर्ण नाव अबुल पाकीर जैनुलाब्दीन अब्दुल कलाम आहे. त्यांचा जन्म ऑक्टोबर १५, १९३१, तमिळनाडूत झाला. 
२५ जुलै २००२ ते २५ जुलै २००७ दरम्यान हे भारताचे अकरावे राष्ट्रपती कार्यकाळ
होते. आपल्या आगळ्या कार्यपद्धतीमुळे ते 'लोकांचे राष्ट्रपती' म्हणून लोकप्रिय झाले.

कलाम यांचं अखेरचं ट्विट- 

Going to Shillong.. to take course on Livable Planet earth at iim. With @srijanpalsingh and Sharma.

— APJ Abdul Kalam (@APJAbdulKalam) July 27, 2015

त्यांचे वडील रामेश्वरमला येणाऱ्या यात्रेकरूंना होडीतून धनुष्कोडीला नेण्याआणण्याचा व्यवसाय करीत होते. डॉ. कलाम यांनी आपलं शालेय शिक्षण रामनाथपुरम्‌ला पूर्ण केलं. लहान वयातच वडिलांचं छत्र गमावल्याने डॉ. कलाम गावात वर्तमानपत्रं विकून, तसंच अन्य लहान मोठी कामं करून पैसे कमवीत आणि घरी मदत करीत. त्यांचं बालपण खूप कष्टात गेलं. शाळेत असताना गणिताची त्यांना विशेष आवड लागली. नंतर ते तिरुचिरापल्ली इथं सेंट जोसेफ कॉलेजमध्ये दाखल झालं. तिथं बी.एस्‌‍सी. झाल्यानंतर त्यांनी 'मद्रास इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजीत प्रवेश घेतला. प्रवेशासाठी लागणारे पैसेही त्यांच्याकडे नव्हते. बहिणीनं स्वतःचे दागिने गहाण ठेवून त्यांना पैसे दिले. या संस्थेतून एरॉनॉटिक्सचा डिप्लोमा पूर्ण केल्यानंतर, त्यांनी अमेरिकेतील 'नासा' या प्रसिद्ध संशोधन संस्थेत चार महिने एरोस्पेस टेक्नॉलॉजीचे प्रशिक्षण घेतलं.
त्यानंतर अब्दुल कलाम यांचा १९५८ ते ६३ या काळात संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्थेशी(DRDO)संबंध आला.
१९६३ मध्ये ते भारतीय अवकाश संशोधन संस्थेत (इस्रो) क्षेपणास्त्र विकासातील एसएलव्ही(सेटेलाइट लॉन्चिंग व्हेईकल)च्या संशोधनात भाग घेऊ लागले. इंदिरा गांधी पंतप्रधान असताना भारतानं क्षेपणास्त्र विकासाचा एकात्मिक कार्यक्रम हाती घेतला त्या वेळी डॉ. कलाम पुन्हा डीआरडीओमध्ये आले.
स्वदेशी बनावटीची क्षेपणास्त्रं तयार करण्याची त्यांची जिद्द तेव्हापासूनचीच आहे. भारतीय अवकाश संशोधन संस्थेत (इस्रोमध्ये) असताना सॅटेलाईट लाँन्चिंग व्हेईकल -३ या प्रकल्पाचे ते प्रमुख झाले. साराभाईनी भारतात विज्ञान तंत्रज्ञानाची आघाडी डॉ. कलाम यांनी सांभाळावी, असे वक्तव्य केले होते, ते पुढे कलामांनी सार्थ करून दाखविले. साराभाईंचेच नाव दिलेल्या 'विक्रम साराभाई अवकाश केंद्रा'चे ते प्रमुख झाले.
वैयक्तिक कामापेक्षा सांघिक कामगिरीवर त्यांचा भर असतो व सहकाऱ्यांमधील उत्तम गुणांचा देशाच्या वैज्ञानिक प्रगतीसाठी उपयोग करून घेण्याची कला त्यांच्यामध्ये आहे. क्षेपणास्त्र विकासकार्यामधील 'अग्नी' क्षेपणास्त्राच्या यशस्वी चाचणीमुळे डॉ. कलाम यांचं जगभरातून कौतुक झालं. पंतप्रधानांचे वैज्ञानिक सल्लागार म्हणून काम करतांना देशाच्या सुरक्षिततेच्या दृष्टीनं त्यांनी अनेक प्रभावी धोरणांची आखणी केली. त्यांनी संरक्षण मंत्र्यांचे वैज्ञानिक सल्लागार आणि डीआरडीओचे प्रमुख म्हणून त्यांनी अर्जुन हा एम.बी.टी.(मेन बॅटल टँक) रणगाडा आणि लाइट काँबॅट एअरक्राफ्ट (एलसीए) यांच्या निर्मितीत महत्त्वाची भूमिका पार पाडली.
विज्ञानाचा परम भोक्ता असणारे डॉ. कलाम मनानं खूप संवेदनशील आणि साधे होते. त्यांना रुद्रवीणा वाजण्याचा, मुलांशी गप्पा मारण्याचा छंद आहे. भारत सरकारने 'पद्मभूषण', 'पद्यविभूषण' आणि १९९८ मध्ये 'भारतरत्न' हा सर्वोच्च किताब देऊन त्यांचा सन्मान केला. डॉ. कलाम हे अविवाहित होते आणि पूर्ण शाकाहारी होते. पुढील वीस वर्षांत होणाऱ्या विकसित भारताचे स्वप्न ते पाहतात. बालपण अथक परिश्रमांत व्यतीत करून विद्येची अखंड साधना करीत खडतर आयुष्य जगलेले, आणि जगातील सर्वात मोठया लोकशाही राष्ट्राच्या राष्ट्रपतिपदी निवड झालेले डॉ. कलाम, हे युवकांना सदैव प्रेरणा देणारे व्यक्तिमत्त्व होते.
देशातील सर्वोच्च सन्मान -
भारत सरकारनं 'पद्मभूषण', 'पद्मविभूषण' आणि १९९७ मध्ये 'भारतरत्न' हा सर्वोच्च किताब देऊन त्यांचा सन्मान केला.

ईश्वर कण

                                                                          ईश्वर कण 
जेनेवा में महाप्रयोग से जुड़े वैज्ञानिकों का कहना है कि उन्हें हिग्स बोसोन या ईश्वर कण की एक झलक मिली है। समझा जाता है कि यही वो अदृश्य तत्व है जिससे किसी भी मूलभूत कण(फर्मीयान अथवा बोसान) को द्रव्यमान मिलता है।
लेकिन वैज्ञानिकों का कहना है कि किसी निर्णायक प्रमाणो के लिए उन्हें आने वाले महीनों में अभी और प्रयोग करने होंगे।
पिछले दो वर्षों से स्विट्ज़रलैंड और फ्रांस की सीमा पर 27 किलोमीटर लंबी सुरंग में अति सूक्ष्म कणों को आपस में टकराकर वैज्ञानिक एक अदृश्य तत्व की खोज कर रहे हैं जिसे हिग्स बोसोन या ईश्वर कण(god particle) कहा जाता है। इसे ईश्वर कण इसलिए कहा जा रहा है क्योंकि यही वह अदृश्य-अज्ञात कण है जिसकी वजह से सृष्टि की रचना संभव हो सकी। अगर वैज्ञानिक इस तत्व को ढूँढने में कामयाब रहते हैं तो सृष्टि की रचना से जुड़े कई रहस्यों पर से परदा उठ सकेगा। इस शोध पर अब तक अरबों डॉलर खर्च किए जा चुके हैं और लगभग आठ हज़ार वैज्ञानिक पिछले दो वर्षों से लगातार काम कर रहे हैं।
कैसे हो रहा है महाप्रयोग? विशाल हेड्रन कोलाइडर में, जिसे एलएचसी या लार्ज हेड्रॉन कोलाइडर कहा जा रहा है, कणो को प्रकाश की गति से टकराया गया है जिससे वैसी ही स्थिति उत्पन्न हुई जैसी सृष्टि की उत्त्पत्ति से ठीक पहले बिग बैंग की घटना के समय थी। 27 किलोमीटर लंबी सुरंग में अति आधुनिक उपकरण लगाए गए हैं। महाप्रयोग के लिए प्रोटॉनों को 27 किलोमीटर लंबी गोलाकार सुरंगों में दो विपरीत दिशाओं से प्रकाश की गति से दौड़ाया गया।
वैज्ञानिकों के अनुसार प्रोटोन कणों ने एक सेकंड में 27 किलोमीटर लंबी सुरंग के 11 हज़ार से भी अधिक चक्कर काटे, इसी प्रक्रिया के दौरान प्रोटॉन विशेष स्थानों पर आपस में टकराए जिसे ऊर्जा पैदा हुई। एक सेंकेड में प्रोटोनों के आपस में टकराने की 60 करोड़ से भी ज़्यादा घटनाएँ हुईं, इस टकराव से जुड़े वैज्ञानिक विवरण विशेष निरीक्षण बिंदुओं पर लगे विशेष उपकरणों ने दर्ज किए, अब उन्हीं आँकड़ों का गहन वैज्ञानिक विश्लेषण किया जा रहा है।
प्रति सेकंड सौ मेगाबाइट से भी ज़्यादा आँकड़े एकत्र किए गए हैं, वैज्ञानिक यही देखना चाहते हैं कि जब प्रोटोन आपस में टकराए तो क्या कोई तीसरा कण मौजूद था जिससे प्रोटोन और न्यूट्रॉन आपस में जुड़ जाते हैं, परिणामस्वरूप मास या आयतन की रचना होती है।
प्रयोग की अहमियत
इस प्रयोग से जुड़ी डॉक्टर अर्चना कहती हैं,

“प्रकृति और विज्ञान की हमारी आज तक की जो समझ है उसके सभी पहलुओं की वैज्ञानिक पुष्टि हो चुकी है, हम समझते हैं कि सृष्टि का निर्माण किस तरह हुआ, उसमें एक ही कड़ी अधूरी है, जिसे हम सिद्धांत के तौर पर जानते हैं लेकिन उसके अस्तित्व की पुष्टि बाकी है। वही अधूरी कड़ी हिग्स बोसोन है, हम उसे पकड़ने के कगार पर पहुँच चुके हैं, हम उसे ढूँढ रहे हैं, इसमें समय लग सकता है, हमारे सामने एक धुंधली तस्वीर है जिसे हम फोकस ठीक करके पढ़ने की कोशिश कर रहे हैं”।

यह इस समय दुनिया का सबसे बड़ा वैज्ञानिक प्रयोग है, डॉक्टर अर्चना कहती हैं,

“अगर हमें ईश्वर कण मिल गया तो साबित हो जाएगा कि भौतिकी विज्ञान सही दिशा में काम कर रहा है, इसके विपरीत यदि यह साबित हुआ कि ऐसी कोई चीज़ नहीं है तो काफ़ी कुछ नए सिरे से शुरू करना होगा, विज्ञान की हमारी समझ को बदलना होगा।”

आख़िर क्या है हिग्स बोसान?
जब हमारा ब्रह्मांड अस्तित्व में आया उससे पहले सब कुछ अंतराल में तैर रहा था, किसी चीज़ का तय आकार या द्रव्यमान नहीं था, जब हिग्स बोसोन भारी ऊर्जा लेकर आया तो सभी कण उसकी वजह से आपस में जुड़ने लगे और उनमें द्रव्यमान पैदा हो गया।
वैज्ञानिकों का माननाहै कि हिग्स बोसोन की वजह से ही आकाशगंगाएँ, ग्रह, तारे और उपग्रह बने।
अति सूक्ष्म कणो को वैज्ञानिक दो श्रेणियों में बाँटते हैं- स्थायी और अस्थायी। जो स्थायी कण होते हैं उनकी बहुत लंबी आयु होती है जैसे प्रोटोन अरबों खरबों वर्ष तक रहते हैं जबकि कई अस्थायी कण कुछ ही क्षणों मे क्षय होकर अन्य स्थायी कणो मे परिवर्तित हो जाते है।
हिग्स बोसोन बहुत ही अस्थिर कण है, वह इतना क्षणभंगुर था कि वह बिग बैंग(महाविस्फोट) के समय एक पल के लिए आया और सारी चीज़ों को द्रव्यमान देकर  क्षय हो गया, वैज्ञानिक नियंत्रित तरीक़े से, बहुत छोटे पैमाने पर वैसी ही परिस्थितियाँ पैदा कर रहे हैं जिनमें हिग्स बोसोन आया था।
वैज्ञानिकों का कहना है कि जिस तरह हिग्स बोसोन का क्षय होने से पहले उसका रुप बदलता है उस तरह के कुछ अति सूक्ष्म कण देखे गए हैं इसलिए आशा पैदा हो गई है कि यह प्रयोग सफल होगा।
लेकिन क्या हिग्स बोसान पाया गया है ? परिणामो की विवेचना करते है।
CERN मे हिग्स बोसान की खोज के लिये दो प्रयोग चल रहे हैं। वे कणो को तोड़कर किसी सुक्ष्मदर्शी से नही देखते है। ये कण इतने छोटे होते है कि मानव उन्हे दृश्य प्रकाश से देखा नही जा सकता है लेकिन उनके व्यवहार और गुणधर्मो से पहचाना जाता है। इन्हे पहचानने के लिये कणो के टकराव के पश्चात की स्थितियों के अध्ययन से एक चित्र तैयार किया जाता है। एक वर्ष के प्रयोगो के पश्चात दोनो प्रयोगों ने एक ऐसा कण पाया है जोकि हिग्स हो सकता है लेकिन वैज्ञानिक 100% विश्वास से ऐसा नही कह रहे है। कुछ वैज्ञानिक 94% प्रायिकता से, कुछ वैज्ञानिक 98% प्रायिकता से हिग्स होने की संभावना व्यक्त कर रहे है। ध्यान दे, यह क्वांटम विश्व है, यहा कोई भी परिणाम प्रायिकता मे होता है।
यह परिणाम अच्छे है लेकिन पूरी तरह से निश्चिंत होने लायक नही है। यह कुछ ऐसा है कि हमारे सामने एक धूंधली तस्वीर है, जो हिग्स के जैसे लग रही है लेकिन वह किसी और की भी हो सकती है।
लेकिन हम निर्णय क्यों नही ले पा रहे है ?
94% प्रायिकता के साथ हिग्स बोसान के होने की संभावना अच्छी लगती है लेकिन क्वांटम विश्व मे यह काफी नही है। 6% संभावना है कि यह परिणाम गलत हो! भौतिक वैज्ञानीक सामान्यत 99.9% (4 सीग्मा) पर उत्साहित होते हैं और 99.9999%(5 सिग्मा) पर उसे प्रमाणित मानते है। इस प्रायिकता मे परिणाम के गलत होने की संभावना 10 लाख मे 1 होती है।
लेकिन एक अच्छा समाचार यह है कि उच्च ऊर्जाओं पर उन्हे हिग्स बोसान के अस्तित्व का कोई प्रमाण नही मीला है। यह निश्चित नही है कि 125 GeV पर हिग्स बोसान है या नही लेकिन 125 GeV से उच्च ऊर्जा पर हिग्स बोसान का अस्तित्व नही है। यह अच्छा इसलिये है कि अब हिग्स बोसान की खोज का दायरा संकरा होते जा रहा है।
इस सब का अर्थ क्या है ?
CERN के वैज्ञानिक पूरे विश्वास से यह नही कह सकते हैं कि उन्होने हिग्स बोसान खोज निकाला है लेकिन वे इसके अस्तित्व को नकार भी नही सकते है। इसकी पूरी संभावना है कि उन्होने कुछ पाया है और वह हिग्स बोसान हो सकता है।

प्लूटो बद्दल बोलू काही ……………………………!!!!!!

                                                 प्लूटो बद्दल बोलू काही ……………………………!!!!!!

प्लूटोचा शोध 1930 साली लागला व तेव्हापासून 2006पर्यंत प्लूटोला सूर्यमालेतील नववा ग्रह समजण्यात येत असे. आंतरराष्ट्रीय खगोलीय संघटनेच्या (आयएयू) व्याख्येनुसार प्लूटोला ग्रहांच्या यादीतून वगळण्यात आले व त्याचे वर्गीकरण एरिस व सेरेससोबत बटु ग्रह या नवीन वर्गात करण्यात आले.
प्लूटो मुख्यत्वे दगड व बर्फ यांच्यापासून बनला असून, वस्तुमानात पृथ्वीच्या चंद्राच्या अंदाजे एक पंचमांश व आकारमानात त्याच्या अंदाजे एक तृतियांश आहे. भ्रमणकक्षा अती-लंबवर्तुळाकार आह
यान आणि संपर्क
- मिशन टीममधील संशोधक यानाशी संपर्क साधून त्याचे तापमान, यंत्रसामग्रीची व इंधनाची माहिती घेतात. त्याचबरोबर यानाचे कार्य सुरळीत चालण्यासाठी संदेश पाठवतात व त्याच्यापासून मिळालेली माहिती एकत्र करतात.
- पृथ्वीवरून पाठविलेले संदेश प्लूटोजवळील "न्यू हॉरिझॉन्स'पर्यंत पोचायला साडेचार तास लागतात व तेथून उत्तर येण्यासाठी आणखी साडेचार तासांचा वेळ जातो.
- "नासा'चे कॅलिफोर्निया, स्पेन आणि ऑस्ट्रेलियातील डीप स्पेस नेटवर्क (डीएसएन) ऍन्टिना संदेशवहनाचे काम करते. पृथ्वीच्या परिवलन कसेही असले तरी हा संपर्क कायम राहतो.
- सिक्वेन्सिंग या प्रक्रियेद्वारे यानापासून आलेल्या माहितीचे विश्‍लेषण होते व ही माहिती "डीएसएन'कडे पाठविली जाते.
- डीएसएन ही माहिती पुन्हा न्यू हॉरिझॉन्सकडे पाठवते.
- न्यू हॉरिझॉन्स या माहितीवर प्रक्रिया करून ती पुन्हा पृथ्वीवर पाठवते. ही माहिती पृथ्वीवर पोचण्याचा वेग सेकंदाला 3 हजार बिट्‌स आहे.
- हा डाटा रोजच्या रोज साठवून ठेवला जातो.
---------
मिशनची सुरवात ः जानेवारी 2006
यानाचा वेग- 43,000 किलोमीटर प्रतितास
कापलेले अंतर- 3 अब्ज किलोमीटर
मोहिमेचा खर्च- 70 कोटी डॉलर

'नासा'ने लावला 'पृथ्वी 2.0'चा शोध!

         'नासा'ने लावला 'पृथ्वी 2.0'चा शोध!

केप कॅनाव्हेराल (फ्लोरिडा) - ग्रहांचा शोध घेणाऱ्या केप्लर दुर्बिणीने पृथ्वीशी अत्यंत साधर्म्य असलेल्या पृथ्वी 2.0 या नव्या ग्रहाचा शोध घेतल्याचा दावा अमेरिकेच्या अवकाश संशोधन संस्थेने (नासा) केला आहे. "केप्लर-452 बी‘ असे या नव्या ग्रहाचे नामकरण करण्यात आल्याची माहिती "नासा‘तर्फे देण्यात आली.

पृथ्वीशी अत्यंत साधर्म्य असलेल्या ग्रहाचा शोध लावण्यात यश आले असल्याचे "नासा‘ने म्हटले आहे. ग्रहांचा शोध घेण्यासाठी 2009 मध्ये "नासा‘ने अवकाशात केप्लर हे यान पाठविले आहे. या यानामधील दुर्बिणीच्या माध्यमातून नव्या ग्रहांचा शोध घेण्यात येतो. केप्लरने पृथ्वीशी साम्य असलेल्या नव्या ग्रहाचा शोध लावला असून, हा ग्रह पृथ्वीपेक्षा सुमारे 60 टक्‍क्‍यांनी मोठा आहे. हा ग्रह सिग्नस या नक्षत्रसमूहामध्ये असून, तो सुमारे 1400 प्रकाशवर्षे अंतरावर असल्याचे नासाच्या शास्त्रज्ञांनी सांगितले.

पृथ्वीशी साधर्म्य असलेले ग्रह याआधीही आढळून आले आहेत. या ग्रहाच्या आकारावरून तो खडकाळ असल्याचा अंदाज शास्त्रज्ञांनी वर्तविला आहे. याचबरोबर, जीवसृष्टीसाठी अत्यावश्‍यक पृष्ठभागावरील पाणीही या ग्रहावर असण्याची शक्‍यता आहे. यासंदर्भातील सविस्तर संशोधन लवकरच "दी ऍस्ट्रॉनॉमिकल जर्नल‘मध्ये प्रकाशित केले जाणार आहे.

‘सूर्यासारख्या ताऱ्याभोवती फिरत असलेल्या पृथ्वीसारख्याच ग्रहाचा हा शोध अत्यंत उत्साहवर्धक आहे,‘ अशी प्रतिक्रिया या मोहिमेमधील सहभागी शास्त्रज्ञांनी व्यक्त केली. "केप्लर 452 बी‘ म्हणजे पृथ्वीच्या आकाराने व वयाने मोठा असलेला भाऊ असे वर्णन "नासा‘ने केले आहे.

पृथ्वीच्या त्रिज्येपेक्षा नव्या ग्रहाची त्रिज्या दीडपट मोठी आहे. "केप्लर 452 बी‘ हा सूर्याप्रमाणेच असलेल्या एका ताऱ्याभोवती भ्रमण करत असून, एका प्रदक्षिणेसाठी त्याला 385 दिवस लागलात. पृथ्वीला सूर्याभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यास 365 दिवस लागतात. या ग्रहावरील तापमान जास्त थंडही नाही आणि अती उष्णही नाही.

कणा